Sum.

         Przeglądając rzeczy do wyrzucenia, znalazłem swoje stare notatki przyrodnicze z czasów, gdy na Podlasiu praktycznie nie znano jeszcze pisma, a na Warmii – Podlasia. Na okładce pierwszego zeszytu (Poznańskie Zakłady Papiernicze, Cena detaliczna 61,- zł) widnieje zapis 1982.VIII.28-1984.VII.30, a na drugim (Wrocławskie Zakłady Wyrobów Papierowych, Cena det. zł. 11,50) - 1984-XII-30 – 1988-XI-05.

         Wzruszyłem się (choć nigdy nie byłem w tych Zakładach) i zacząłem przerzucać, nie tak jeszcze pożółkłe, kartki.

         Lata osiemdziesiąte, to były lata! Na dekadę przed powołaniem Biebrzańskiego Parku Narodowego i na dwie przed utworzeniem obszaru Natura 2000 „Dolina Biebrzy”, przyroda miała się dobrze, a już na pewno lepiej, niż obecnie.

Ponieważ pisałem już o zmianach, jakie przez ponad ćwierćwiecze zaszły w Dolinie, nie będę się powtarzać. Przytoczę w zamian, zapisaną w notatkach, a zasłyszaną gdzieś nad Kanałem Rudzkim, opowieść o wielkim sumie, która kiedyś rozpalała wyobraźnię miejscowych rybaków i kłusowników.

Pożądali go wszyscy, ale ponieważ bestia była silna, jak żubr, nie dali jej rady, ani wędkami, ani sieciami, ani ościeniami. Próbowali nawet użyć, pozyskanego z osowieckiego poligonu, trotylu ale zapomnieli obciążyć, wykonaną domowym sposobem, bombę, która eksplodowała na powierzchni wody, sumowi krzywdy nie czyniąc.

Pływało więc sobie sumisko w kanale, drwiąc z poczynań, coraz bardziej zrezygnowanych, ludzi. Przestało nawet kryć się po jamach, co to je woda wypłukała w burtach i w biały dzień pojawiało się pod mostem, by ze złośliwym uśmiechem, przypatrywać się, licznie zgromadzonej, gawiedzi. I żyłby zapewne ten, sum nad sumy, do dziś gdyby nie pewien śmiałek ze wsi, której już dziś, nawet na mapach nie znajdziecie.

Przychodził ów młodzian codziennie nad kanał i obserwował, jak w płytkiej wodzie przesuwa się cielsko przeogromne. Patrzył i patrzył i nagle wpadł na pomysł genialny, jak potwora uśmiercić. Przyczaił się, któregoś popołudnia, na moście i gdy ryba znalazła się tuż pod nim – skoczył. Ścisnął suma nogami, jak ułan konia, a rękami chwycił z całej siły za - długie na metr - wąsiska. Szarpnął się sum straszliwie i ruszył do przodu, żeby natrętnego jeźdźca zrzucić. Ten jednak trzymał się uparcie i umiejętnie pociągając za wąsy, skierował potwora w stronę brzegu. A że prędkość uzyskali olbrzymią, ryba uderzywszy z całej siły w podwodne korzenie wierzby, kark sobie połamała.

Dziesięciu ludzi trzeba było, żeby bestię z wody wyciągnąć. Mięsa na niej było tyle, że cała wieś przez tydzień nic innego nie jadła. Kiedy zaś brzuch jej rozpruli, znaleźli w nim dwie kaczki, bobra i kotwicę od łodzi.

I takie to właśnie historie działy się w Dolinie. Dziś w kanale woda nie jest już taka przejrzysta, o sumach-potworach nikt nie opowiada, a wszyscy śmiałkowie dawno wyjechali za chlebem.